Dünya Atmosferinin Katmanları
Dünyayı çevreleyen devasa katmanlara kısaca “atmosferin katmanları” diyoruz. Atmosferin her bir katmanının farklı özellikleri ve işlevleri bulunur. Beş farklı atmosfer katmanı tanımlanır, en üst katmandan alt katmana şu şekilde sıralanır:
- Ekzosfer
- Termosfer
- Mezosfer
- Stratosfer
- Troposfer
Atmosferin katmanları belli özelliklere göre değerlendirilir, bunlar:
- Termal özellikler (sıcaklık değişiklikleri),
- Kimyasal bileşenler,
- Hareketlilik,
- Yoğunluk.
Ekzosfer
Termosfer
Yaklaşık 85 km ile 600 km’lik yükselti arasındaki bölümde termosferdir. Bu katman, üst atmosfer olarak bilinir. Hâlâ son derece ince olmakla birlikte, termosferin gazları, yeryüzüne doğru alçaldıkça giderek daha yoğun hale gelir.
Hal böyle olunca güneşten gelen yüksek enerjili ultraviyole ve x-ışını radyasyonu bu tabakadaki moleküller tarafından emilmeye başlar ve bu da sıcaklıkta artışa neden olur.
Mezosfer
Bu katman, Dünya yüzeyine göre yaklaşık 50 ila 85 km’lik yükseltiye kadar uzanır. Oksijen molekülleri de dahil olmak üzere gazlar, alt kısımlarda daha yoğun haldedir. Bu nedenle, bu katmanın en alt kısımlarında sıcaklıklarda artış gözlemlenir.
Mezosferdeki gazlar atmosfere giren göktaşlarını yavaşlatacak ve onların sürtünme sebebiyle yanmasını sağlayacak kadar kalındır. Hem stratosfer (bir sonraki katman) hem de mezosfer orta atmosfer olarak kabul edilir. Mezosferi stratosferden ayıran geçiş sınırına stratopoz denir.
Stratosfer
Stratosfer, mezosferden 50 ila 60 kilometre aşağıya kadar bir coğrafyaya uzanan bir atmosfer katmanıdır. Bu katman, atmosferdeki gazların yüzde 19’unu oluştursa da, çok azı su buharıdır.
Bu bölgede sıcaklık yukarı çıkıldıkça artar. Ozon oluşumu sürecinde ısı ortaya çıkar ve bu ısı, tropopozda ortalama -51°C’den maksimum -15°C’ye kadar olan sıcaklık artışlarından sorumludur.
Yükseltiyle birlikte sıcaklıkta yaşanan bu artış, bu katmanda sıcak havanın, soğuk havanın üzerinde yer aldığını gösterir. Bu durum, gazların yukarı doğru dikey hareketi olmadığından “konveksiyonu” önler. Bu nedenle, bu katmanın tabanın yer aldığı konum, kümülonimbus bulutlarının “örs şeklindeki” tepelerinden rahatlıkla görülebilir.
Troposfer
Alt atmosfer olarak bilinen bu bölgede neredeyse tüm hava koşulları mevcuttur. Troposfer, Dünya yüzeyinde başlar ve 6 ila 20 kilometre yüksekliğe kadar uzanır.
Troposferin yüksekliği ekvatordan kutuplara gidildikçe değişiklik gösterir. Ekvatorda yaklaşık 18-20 km yükseklikte başlarken, kutuplarda bu yükseklik daha az olma eğilimindedir.
Bu katmandaki gazların yoğunluğu yükseklik arttıkça azalır ve bu sebeple troposferdeki sıcaklık da buna karşılık olarak yükseklikle birlikte azalır. Troposferde yükseğe çıkıldıkça sıcaklık, 17°C’den -51°C’ye kadar değişiklik gösterebilir.
